Sadece çocuklar değil tüm insanlar zaman zaman yalan söyler. Ancak okul öncesi dönemde çocukların yalan söyleme davranışlarını ayrı değerlendirilmeli.
Yalan, yapılan bir hatayı gizlemek ya da doğru olmayan bir davranışı gizlemek, başkasını bilerek aldatmak amacıyla söylenen sözlerdir. Örneğin; bir arkadaşımız bizimle yemek yemek istiyor ancak bizim canımız gitmek istemiyorsa ‘İşim var’ diyerek, onu incitmek ya da kırmak istemiyoruz. Bu gibi benzer olayları eminim sizler de günlük yaşamınızda yaşıyorsunuzdur. Ancak çocuklar için durum nasıl gelin birlikte bakalım…
Çocuklar; okul öncesi dönemde özellikle 2-5 yaş arasında gerçek ile hayali birbirinden ayırt edemezler. Çünkü bilişsel gelişimlerinin bir getirisi olarak soyut kavramlar henüz oturmamıştır. Bu nedendir ki anlattıkları gerçek dışı şeyler aslında yalan değil hayal gücünün birer ürünüdür. Annesinin ona doğum gününde dünya kadar büyük bir hediye aldığını söyleyen çocuk, hediye kısmında gerçeği, dünya kadar büyük olmasında ise hayalini yansıtıyordur, yani yalan söylemiyordur. Dolayısıyla bu yaş dönemimde çocukların söyledikleri olağan dışı şeyleri yalan olarak değerlendirmeden öncesinde neden böyle bir şey söylediğini ve hangi yaş dönemimde olduğunu göz önünde bulundurmamız gerekir. Babası yurt dışında çalışan bir çocuk, babasıyla birlikte oyun oynadığını söylediğinde aslında yalan mı söylüyor? Yoksa babasına olan özlemden ötürü birlikte vakit geçirme isteğini mi dile getiriyor? İşte bu kısmı doğru değerlendirmeliyiz.
Peki, yalan söylemeyi neler tetikler?
Çocuklar ilgi çekmek amacıyla yalan söyleyebilirler. Ebeveynlerinden, akranlarından, ya da bulunduğu ortamdan yeteri kadar ilgi alamayan çocuk dikkatleri üzerine çekmek amacıyla olmayan şeyleri varmış gibi söyler ve bu da karşı taraf için yalan söylüyor izlenimini oluşturur. Çocuğa verdiğimiz ‘Yalan söyleme’ kelimesiyle aslında yalan söylemenin ne olduğuyla ilgili temelleri de farkında olmadan atmış oluruz.
Çocuklar için öğrenme davranışının karşısındaki kişiyi modellemesi ya da taklit etmesi olduğunu daha önceki yazılarımızda da belirtmiştik. Çocuklar, ebeveynlerini ve yetişkinleri taklit ederler. Unutmayın, çocuklar sizi her zaman her koşulda izliyor. Örneğin; Telefonunuz çalıyor ancak o an bakmak istemiyorsunuz ve çocuğunuza ‘Annem evde yok’ demesini istiyorsunuz. Bu davranışla birlikte aslında zaman zaman insanlara yalan söyleyebiliriz davranışı pekişmiş oluyor. İlerleyen dönemlerde çocuğunuzun benzer davranışlar sergilemesi olası olabilir. Eğer çocuğunuzdan bir davranışı yapmamasını istiyorsanız, önce ebeveyn olarak sizler yapmamalısınız.
Okula başlayan bir çocuk, akranları tarafından dışlanıyor, gruba alınmıyor ve kıyaslanıyorsa çocuk kendisini yetersiz ve değersiz hissedebilir. Bu durumdan kurtulmak için de insanların güvenini kazanmak amacıyla da yalan söyleyebilirler. Ebeveynleri tarafından sık sık eleştiriliyor, yargılanıyor ve de tepkilere maruz kalıyorsa çocuk bu durumdan kurtulmak içinde yalana başvurabilir. Hata yapmaktan çekinen ya da zor bir durumla baş başa kalan çocuk o durumdan kurtulmak adına da yalana başvurabilir.
Okul öncesi döneme kadar söylenen gerçek dışı şeyler için paniklemeye gerek yoktur. Tabii ki söylenen yalanların sıklığı, süresi ve hangi ortamlarda ortaya çıktığının sıkı bir şekilde takip edilmesi gerekir.